Przepracowany mózg nie funkcjonuje prawidłowo
Wywiad z dr n.med. Gabrielą Kłodowską na temat zaburzeń pamięci i choroby Alzheimera. Artykuł ukazał się w Rzeczpospolitej 27-11-2008
Z wiekiem zaburzenia koncentracji i pamięci mogą doskwierać coraz częściej, szczególnie osobom po 50. roku życia. W młodym wieku problemy z pamięcią są najczęściej przyczyną zmęczenia. Ale mogą też być objawem poważnej choroby.
By pamięć prawidłowo funkcjonowała konieczne jest współdziałanie wielu ośrodków mózgowych. — Pamięć jest wynikiem skomplikowanych procesów, w których biorą udział narządy zmysłów, system nerwowy i przede wszystkim mózg. Za zapamiętywanie odpowiedzialny jest hipokamp, który znajduje się w korze mózgowej. Magazynuje on ślady pamięciowe (engramy) różnych doświadczeń, które potem możemy przywołać — mówi dr n.med. Gabriela Kłodowska z Kliniki Neurologii Neuro-Care. Proces powstawania śladu pamięciowego przebiega w kilku etapach. — Jeśli nasze zmysły zostaną pobudzone czyli na przykład słyszymy melodię lub widzimy jakąś rzecz, to informacja z sensorów przez kilka sekund pozostaje w tzw. pamięci sensorycznej. Informacje z narządów zmysłu są następnie przetwarzane w tzw. pamięci krótkotrwałej (roboczej) i przygotowywane do zmagazynowania. Nie wszystkie informacje warte są zapamiętania, nie możemy pamiętać wszystkich zapachów, widoków i wszystkich słów jakie słyszymy w ciągu życia. Dlatego informacja jest opracowana przez pamięć roboczą, a tylko jej część jest magazynowana w pamięci długotrwałej, skąd jest możliwe późniejsze odtworzenie zapamiętanych danych — tłumaczy dr Kłodowska. Zaburzenie tego procesu na którymkolwiek z etapów powoduje problemy z pamięcią.
Po lekach, alkoholu, ze stresu
Wiele osób, nawet młodych, skarży się na problemy z pamięcią. W zależności od wieku, w którym się pojawiają, można podejrzewać różne przyczyny. — Jeśli młode osoby zauważą kłopoty z pamięcią, nie powinny obawiać się choroby Alzheimera, która dopada zwykle osoby po 65. roku życia. Wczesne zachorowania u młodych osób zdarzają się wyjątkowo rzadko, występują głównie u tych osób, u których kilku członków rodziny wcześniej chorowało lub choruje — dodaje lekarka. U większości osób w wieku 30-40 lat problemy z pamięcią nie są spowodowane uszkodzeniem mózgu, a upośledzeniem przebiegu procesu zapamiętywania. Może to wynikać np. ze zmęczenia, stresu, lęków, zaburzeń snu, depresji. Niewyspany, przepracowany mózg nie funkcjonuje prawidłowo, stąd problemy z kojarzeniem i przyswajaniem nowych informacji. Czasem mogą być spowodowane natłokiem spraw, które człowiek ma do załatwienia. — Jeśli nie pamiętamy gdzie zostawiliśmy klucze, dokumenty lub zapominamy o spotkaniu z przyjaciółką nie musi to oznaczać problemów zdrowotnych. Warto odpocząć, zrelaksować się, wyspać, brać na siebie mniej obowiązków i mózg będzie pracował jak należy — mówi specjalistka. Osoby przyjmujące leki o działaniu uspokajającym, przeciwlękowym lub nasennym mogą skarżyć się na zaburzenia pamięci. Problemów z nią mogą spodziewać się na pewno narkomani oraz osoby nadużywające alkoholu, ale nie tylko związanych z lukami pamięciowymi po upiciu się, ale rozwijających się w wyniku alkoholowego uszkodzenia mózgu. Ale fakt, że w wieku 35—40 lat nie grozi nam Alzheimer, to nie powód by nie zwracać uwagi na pojawiające się problemy z pamięcią. Trzeba zgłosić się do lekarza, gdy w krótkim czasie pamięć się pogorszyła, mamy trudności z koncentracją. Być może to zwiastuny choroby.
— Niestety Polacy wolą iść do apteki bo lekarstwa bez recepty niż spotkać się ze specjalistą, który rozpozna przyczynę i zaleci odpowiednie leczenie. Często zdarza się też tak, że pacjenci nie są zadowoleni z konsultacji, bo zamiast otrzymać “tabletkę na pamięć” dostają zalecenia zmiany trybu życia i podjęcie psychoterapii, na przykład z powodu przewlekłego stresu powodującego m.in. problemy z pamięcią, co wymaga włożenia własnego wysiłku — mówi dr Gabriela Kłodowska.
Z każdym rokiem może być gorzej
Wraz z wiekiem rośnie ryzyko powstawania zaburzeń pamięci na tle zmian patologicznych mózgu i otępienia. — Za tym rozpowszechnionym w społeczeństwie poglądzie, kryje się wielkie niebezpieczeństwo, ponieważ wszelkie problemy pamięciowe osób starszych zrzuca się na karb wieku i nie podejmuje postawienia diagnozy czy leczenia, aż otępienie rozwinie się tak, że dana osoba nie jest już zdolna do samodzielnej egzystencji — przestrzega lekarka. Często dopiero wtedy rodzina szuka pomocy lekarskiej. W tym momencie medycyna ma ograniczone możliwości pomocy. Można łagodzić objawy, korygować zaburzenia zachowania, snu, ale pamięci się nie przywróci. Otępienie to osłabienie funkcji poznawczych. — Z danych wynika, że około 1 proc. osób w wieku 60 lat jest dotkniętych otępieniem. Co 5 lat ta liczba się podwaja, około 65 roku życia choruje 2 proc. populacji, około 70 już 4 proc., a powyżej 85 lat 32 proc. populacji — mówi. Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera. Jej początki bywają podstępne. Pojawiają się trudności w znajdywaniu właściwego słowa, coraz częstsze zapominanie brane jest czasem za roztargnienie. Chorzy mają problem z płaceniem rachunków, obsługiwaniem karty do bankomatu, często powtarzają pytania, gubią przedmioty, nie odkładają ich na miejsce i ciągle szukają, wszystkie zajęcia zabierają im znacznie więcej czasu niż dotychczas.
— Na tym etapie rodzina najczęściej nie jest zaniepokojona, bo chory potrafi jeszcze maskować deficyty pamięciowe — przestrzega lekarka. Często w tej fazie chorym zmienia się charakter, denerwują się gdy ktoś im zwraca uwagę, że czegoś nie zrobili lub zapomnieli, bywają agresywni, zrzucają winę za swoje kłopoty na otoczenie. Nie leczone otępienie stopniowo nasila się. I w przeciągu roku od pierwszych objawów choroby problemy z pamięcią narastają, wówczas bliscy orientują się, że z członkiem rodziny dzieje się coś złego. Chory najczęściej wymaga już pomocy w prowadzeniu domu, robieniu zakupów czy też załatwianiu spraw poza domem lecz także pomocy lub nadzoru w większości czynności życia codziennego takich jak jedzenie, mycie się, ubieranie. Niektórzy miewają kłopoty w rozpoznawaniu twarzy najpierw dalszych znajomych, potem własnej rodziny, szczególnie źle działają na niego nowe sytuacje, w nowym miejscu na przykład w szpitalu może dojść do nagłego pogorszenia ogólnego funkcjonowania, całkowitej dezorientacji i nasilenia urojeń. — W zaawansowanej chorobie chory jest całkowicie uzależniony od pomocy osób drugich, o ile wcześniej przypominał sobie jeszcze wydarzenia z odległej przeszłości, młodości czy dzieciństwa, teraz traci tę zdolność i w końcu przestaje mieć świadomość własnej osoby — mówi dr n.med. Gabriela Kłodowska z Kliniki Neurologii Neuro-Care. Trzeba wiedzieć, że przed otępieniem można się uchronić. — Wyniki badań wskazują, że w chorobie Alzheimera wysoki poziom wykształcenia jest czynnikiem chroniącym — dodaje. Do innych zalicza się także zdrowy tryb życia, utrzymywanie aktywności fizycznej, profilaktykę miażdżycy, stałe podtrzymywanie aktywności umysłowej, relacje społeczne, ciągłe uczenie się nowych rzeczy. Trzeba pamiętać, że im wcześniej rozpocznie się leczenie choroby Alzheimera, tym efekt będzie lepszy. Ponadto leczenie tej choroby jest leczeniem przewlekłym, efekty nie są widoczne natychmiast, lecz np. dopiero po pół roku. Wiele rodzin zniechęca się i odstawia leki nie widząc efektu w krótkiej perspektywie.
Nie tylko Alzheimer zagraża
— Rozwój badań nad otępieniem spowodował, że obecnie coraz częściej rozpoznaje się inne, niż choroba Azheimera, choroby otępienne. Może to być np. otępienie z ciałami Lewy’ego czy otępienie czołowo-skroniowe — dodaje dr Kłodowska. Jeszcze niedawno, często rozpoznawano otępienie tzw. miażdżycowe czyli naczyniowe. Ta diagnoza jest rzadziej stawiana niż kiedyś.
Coraz częściej lekarze diagnozują otępienie mieszane, ponieważ zmiany naczyniowe mózgu nakładają się na proces neurodegeneracyjny. Otępienie może być spowodowane nadużywaniem alkoholu lub być następstwem poważnego urazu mózgu. Postawienie konkretnej diagnozy jest ważne nie z powodu nazwy, ale ze względu na odmienności w terapii tych schorzeń. Osoba która zauważa u siebie problemy z pamięcią powinna zgłosić się do lekarza specjalisty gdyż niektóre przyczyny otępienia są uleczalne. Czasem może być konieczna szybka interwencja neurochirurgiczna, gdyż przyczyną jest guz mózgu lub tzw. wodogłowie normotensyjne.
Innym terminem medycznym stosowanym do opisu zaburzeń pamięci są łagodne zaburzenia poznawcze. Łagodne zaburzenia poznawcze mogą być początkiem (ale nie muszą) otępienia. — Przy łagodnych zaburzeniach poznawczych nasilenie kłopotów z pamięcią nie jest duże, problemy z pamięcią nie utrudniają codziennego życia, ale ze względu na ryzyko rozwoju otępienia osoby takie powinny być regularnie badane — tłumaczy specjalistka. Rozpoznanie otępienia jest zadaniem lekarza neurologa często we współpracy z innymi specjalistami jak psychiatra i psycholog. Chociaż nie ma leku, który całkowicie wyleczy chorego, to stosuje się sprawdzone medykamenty, które łagodzą i opóźniają rozwój choroby.
a.u.
Dla usprawnienia pamięci warto:
- Jeść produkty bogate w cynk, bor, witaminy C i E oraz beta-karoten. Najwięcej cynku mają ryby, fasola, ziarna zbóż, bor można znaleźć w orzechach, winogronach i brzoskwiniach.
- Przejść na dietę lekkostrawną. Zamiast tłustych potraw wybierajmy warzywa i ograniczmy węglowodany. Ciężkie posiłki zalegają w przewodzie pokarmowym powodując uczucie zmęczenia i mniejszą sprawność umysłową.
- Unikać alkoholu. Pity w nadmiarze niszczy pamięć.
- Dbać o higieniczny tryb życia. Należy się wysypiać, dużo spacerować, ćwiczyć. Ruch poprawia krążenie krwi, a ta dotlenia mózg, który lepiej i wydajniej pracuje. Wystarczy zaledwie 20 minut niezbyt skomplikowanego wysiłku fizycznego, aby nie tylko zapobiec pogorszeniu się pamięci, ale także ją poprawić.
- Zwolnić tempo i unikać napięć. Zbyt duży pośpiech i nadmiar obowiązków są równie niekorzystne, jak bezczynność i nuda.
- Ćwiczyć pamięć. Należy dużo czytać, rozwiązywać krzyżówki, uczyć się bez względu na wiek, np. języków obcych.
- Nadciśnienie, cukrzyca, alergie mogą pogarszać stan psychiczny, powodować zaburzenia w krążeniu mózgowym